هه‌ڵپه‌ڕكێ چه مه ری

هه‌ڵپه‌ڕكێ چه مه ری راهمراه با فلسفه توضیح دهید

هه‌ڵپه‌ڕكێ و جایگاه آن در نزد کردها

Kurdanjî mina gelên din ifadeya hendêk alîye jîyane xwe di çarçoweya meş û hereketên rîtmîk û hevaheng ku ji kewnarîya dîroki û mewqia cografî û bîçma jîyan û bawerî û xebat û şer û têkoşîna wî çavkanî digre navbera hezaran salîda pêk hanîye ku ji re dibêjin helperkê (govend)

 

Helperkê di kultura kurdande cihêkî wî a taybetî heye bi awahîyek ku nasîna wê lêmêzandinêka kur jê re pêwiste heyaku bikarbe di nav "hewşar"ede sipasî ya ê ku direxsê bibîne û di "zengî" de têkoşan li hemberê zulmê û di "geryan"ede xweşî û şadîye bibine.

Ê ku govendê digrin bi destê xwe ê ku bi hevra digrin îfadeya kultura bi hezaran salî ne di  govende da ku îfadeya hevgirtin û yêkîtîya kurdane di dîrokê de. Ev hiperkê bi alî renwarengî bîçma jîyane di cihên cor be cora kurdistane cudatî têeda heye û di  boneya ayînî û di şayî û şînêde cihê wan ê taybetî heye. Hên caran henêk ji wan rîtman her ku pêşve çuye berve tune bun cuwe û hatîye ji bîr kirin.

Di dane naskirina rexsê kurdida niha mirov dikarê xebatên hên girupan bibîne ku di wê alîyede di hundir û derweda xebatên xwe rêwebirine, bi taybet ji:

1. festîwala şanzeyem16 a aştî u biratî(yunanistan-lafgada1998)

2. festîwala nehemîn(bilarus-mînisk 1999)

3. festîwala 23. ya navnetewî ya rexsên mehelî(FITUR 2003)(SPANIYA-MADRÎD2003)

Û her wiha hên program ku di welatên malizê,Qatar û îmaratên yekbuya ereb û … ku bi giştî hên xebatên serkeftî bune ji boy vejîna wê alîyê çandê ku dihat ji bîr kirin.

 

کردها هم به مانند سایر ملل نمودهای از زندگی خو درا در قالب حرکاتی ریتمیک و موزون که اساساً بر گرفته از پیشینه تاریخی, موقعیت جغرافیایی , شیوه زندگی ,اعتقادات, کار و تلاش, جنگ و ستیز و.....است در طی هزاران سال به وجود آورده اند که (( هه لپه رکی )) نامیده می شود.

 

(( هه لپه رکی )) جایگاه خاص خود را در فرهنگ کردها دارد به گونه ای که شناخت آن نگاه عمیق و نافذ بیننده را می طلبد تا شاهد سماع و شکرگزاری رقصنده در(( هه و شار))  ,ظلم ستیزی در(( زه نگی )) , شادی و نشاط در (( گه ریان )) و ...... باشد.رقصندگان با دستهای در هم گره کرده امانت دار قرنها فرهنگ متجلی در (( هه لپه رکی )) هستند که بیانگر اتحاد و یکپارچگی آنان در طول تاریخ می باشد. این حرکات به لحاظ تنوع شیوه زندگی در نقاط مختلف کردستان متفاوت است ودر مناسبات مختلف آئینی , شادی و غم جایگاه خاص خود را دارد. متاسفانه گاها" نمونه هایی از این ریتمها به مرور زمان فرسایش یافته و بعضا" فراموش شده اند.

در شناساندن (( هه لپه رکی )) کردستان اکنون میتوان به تلاش چند ساله اخیر گروههای مختلف در معرفی آن در صحنه های داخلی و خارجی اشاره کرد که علاوه بر میاد ین داخلی در چندین صحنه بین المللی مانند:

· فستیول شانزدهم صلح و دوستی ( یونان – لافگادا ) 1998

· فستیوال نهم ( بلا روس – مینسک ) 1999

· بیست و سومین فستیوال بین المللی رقصهای محلی FITUR 2003  مادرید 

 

و چند اجرای مالزی , قطر, امارت و....اشاره کرد که عمدتا تلاشی موفق و موثر دراین راستا بوده که دست آورد آن تلاش برای احیای این گوشه از فرهنگ روبه فراموشی بوده است .

هه‌ڵپه‌ڕكێ له نوروز نا مه ی خیام

هه لپه رکی کوردی

واژه  ؛هه لپه رکی ؛از کلمه هه لپر به معنی جنبش و تکان و در اصل به معنی حمله کردن است که نمادی از

حرکات

جنگي است كه از گذشته هاي دور به يا د گار مانده است و چيزي فراتر از رقص عا دي مي باشد ايرانيان به قدمت و غناي تاريخ خود مفتخر هستند.آنان در هر عرصه اي نشان داده اند كه پا سدار شا يسته سنت هاي اصيل و دوستدار ايران و فرهنگ ايراني اند.مردم خطه كردستان و كرما نشاه و سا ير شهرهاي كرد نشين نيز از اين خصيصه مستثني نيستند.رقص هاي كردي يكي از سنتهاي د يرينه و يا د گا رهاي ارزشمند آريا يي ها ست.كه در ميان اكراد همچنان محفوظ ما نده وحتي دررقص هاي سنتي بعضي از اقوام همجوار همچون آشوري ها تا ثير كرده است .

بي گمان تا ريخچه اين حركات مربوط به هزاره هاي دوم و سوم قبل از ميلاد مسيح است اما تاريخ مشخص و چگونگي ايجاد آ ن در اين باره وجود ندارد

يك كتيبه سنگي در قلعه ((هه پير))وجود دارد كه متعلق به هزاره اول قبل از ميلاد است . روي اين كتيبه تصويريك سرنا و دهل

و تعدادي كه به نظر مي رسد در حا ل اجراي حركا ت موزون هستند روي سنگ حك شده است اين كتيبه كهن سند مهمي در تاريخي بودن

اين حركا ت موزون در كردستا ن است . حكيم عمر خيام در نوروز نامه خود مينويسد" فريدون كرد "روزي كه ضحا ك را اسير كرد وايران

را از شر او نجا ت داد مردم آن را جشن گرفتند . واين مهم دليل ديگري بر يكپا رچگي آن مردم و جشن دسته جمعي در ميا ن آنا ن مي با شد .

حركا ت "هه لپه ركي" در چها ر نوع مراسم عرفا ني مذهبي شا دي و عروسي عزا و غم اجرا مي شود .

اما رقص هاي فولكلور كردي عبا رتند از :

چه پي  سي پي - روينه - گه را نه وه

كه مخصوص شكا ك است .

دووپي يي- داغه كه ويژه كردستان تركيه است .

گه ريان - پشت پا - فه تاح - فه تا پاشايي- خانه ميري -سي جار - شه لان -زه نگي - و چه مه ري

واما فلسفه اين حركا ت شكل بخصوصي كه اين "هه لپه ركي "دارد.اين رقص به صورت دسته جمعي انجام مي شود و در دست نفر اول كه به عنوان

رهبر و پيشواي گروه و نفر آ خر "چوپي "دستمالي است كه به جاي شمشير استفاده ميشود .و نظم و انظباط گروه را هم بر عهده دارد .

امروزه به علت پيشرفت و پيچيدگي در سبك زندگي از دستمال سفيد به جاي شمشير و سپر استفاده ميشود همان طور كه ذكر شد از دستمال سفيد

بيشتر استفاده م شود كه نشانه صلح و آشتي با اقوام ديگر است . چنانكه مي بينيم در اكثر پرچم هاي جهان رنگ سفيد وجود دارد .

دستمال داشتن رهبر و نفر آخر نشاندهنده برابري بوده و دست همديگر را گرفتن هم نشانه اتحاد گروه است

"ره ش به له ك "يا رقص زن و مرد با هم به معني مانند برادر و خواهر بودن است . كوبيدن پا بر زمين به اين معني است كه اين خاك موطن من است .

هوراي هنگام مراسم در حين حركات به منظور ترساندن دشمن است . نشستن در هنگام رقص نشانه تسليم براي جمع منفور است .

يكسري مقا م ها هم وجود دارند كه در اين مراسم استفاده ميشوند .

هوره كه از نظر لغوي از واژه خور به معناي خورشيد گرفته شده مورد استفاده گا تو هاي زرتشتي و در مراسم راز و نياز با خداوند بوده است.

خا نه ميري كه مخصوص خوانين بوده كه آنرا در پشت بام ها به سبك آرام وملايمي برگزار مي كردند تا باعث سر و صدا در خانه نشود .

 "هه لپه ركي" در مناطقي مثل چهار محال بختياري و تركمن صحرا و غيره انجام ميشود ولي در اين مناطق علاوه بر دستمال چوب بازي

هم دخيل است . يك نوع رقص ديگر هم بنام خنجر در تركمن صحرا وجود دارد كه به دوران پيش از اسلام بر ميگردد.

از دور كه به دسته هه لپه ركي نگاه ميكنيم آنرا به صورت يك زنجيره جوش خورده مي بينيم .

احساس همه افراد در نفر اول " سرچوپي " جمع و برجسته ميشود . گاهي ديده مي شود در بعضي مناطق تير اندازي مي كنند يا با يك خنجر

در ميدان بازي مي كنند . يا فرياد ميزنند و يا دستمال قرمز را تكان ميدهند كه بي شك اين همه نشانه بر افراشتن پرچم است.

در چه مه ري كه در هنگام غم و مرثيه انجام ميشود افراد شركت كننده تفنگ به دست مي گيرند و يا خنجر به كمر مي بندند

عمر و قدمت هه لپه ركي و چه مه ري خيلي زياد است و مربوط به چند سال قبل و يا مربوط به يك منطقه خاص و يا يك فر د خاص نبوده

بلكه مربوط به دوره اي است كه تسلط هنري توانسته است آنرا به تمام جامعه كل حاكم كند . در ارتباط با اين تسلط هم مي توان يك تسلط

عمومي مذهبي بر خلق اين نوع هه لپه ركي را داشت چو ن اين حركات هماهنگ و متحد در هه لپه ركي سر بر داشتن به طرف آ سمان

همه با هم نشانه يك گونه پرستش را به خاطر مي آورد . حركات هماهنگ و دسته جمعي پا ها مخصوصا" در هه لپه ركي سحاپي

يا " ره پا " مخصوصا" كار كشاورزي را به ياد مي آورد كه مردم را به شخم زدن زمين ها و كشت و كار و در يكجا ماندن و ايجاد روستا

و شهرك و شهر ها را ميخواند .

 

درمورد چند فرم هه‌ڵپه‌ڕكێ

خانانه؟................ هه لپه رینی خانانه هه لپه رینی ناوچی سنه ئه وهه لپه رینه یه کیک له کونترین وا فولکولورترین هه لپه رینه کانه کویستانان خال خال؟......... هه له رینی کویستانان خال خال هه لپه رینی مه نته قی بانه یه ئه و هه لپه رینه سه ختیه هایکی زوری تی دا یه که که هه رئه وسه ختی یه هاتو ته نیو هه لپه رینه ک خانه میری؟.......... خانه میری هه لپه رینی مه نته قی کرمانشا یه ئه و هه لپه رینه له کون له سه ر سه ربان هه لده په رین که مه زاحیمی خه لک نه بن وا زور به نه رمی به ریوا ده چی مه کر بگی یان به کر به گی؟........... هه لپه رینی مه کر به گی باس له کچه یک له بنه مالی به گه کان ده کات که وا خیتک ده هاته نیوئ شای هه مو ده ستیان ده گرت وا هه لده یپه رین وا کچه بگ زاده به مه کره وا هه لده په ری وا سه رنجی خه لکی بولای خوی را دکیشا

فه تاح پاشا؟.......... هه لپه رینی فتاح پاشا هه لپه رینیکی رزمه که له ئه و هه لپه رینه باسی فه رمانده یکی به توانا ده کا که له زمانی خوی دا بو هه لپه رینی فتاح پاشا له مریوانیش هه یه وا له سه قزیش وا له سنه ش هه ربه ریوا ده چی له مریوان به جوریک وا له سنه به جوریک واله سه قزیش به جوریک به ریوا ده چی هه لگرتن چیا؟......... ئه گر ته ماشا که ن که مه رزه کانی کوردستان ده ور تا ده ور چیا کیو هایکی زور سه خته بو نمونه قه ندیل که ده توانین به لین چاکترین مه رزبانان بو ئیمه له هه لپه رینی هه لگرتن چیا ده سته کان له سه رشانن مه نای ده ست له سه رشان ده م هه وی ئه وال رون که مه وا دوای باس له چیا به که م سه رنج به ده ن که وقتیک کشاورزیک بو ئه وی زمینه کی له گه ل زمینی جیرانه کی تیکه لاو نه بی ده روتاده وری سیم خاردار ده کیشی لیره داش ده توانین به لین که ئه وهه لپه رینه بو ئه وی که مه رزه کانمان تی که لاوی جیرانه کانمان نه بی چیا کانما جیای ده کاته وا.

چه پی هه لپه رینی چه پی به جوره ته واغ ده توانین به لین که یه کیک له ستونه کانی هه لپه رینه ئیو هه لپه رینه چونکه لاقی چه پ له پیشه وا یان چون له کوندا ئاو هه لپه رینه به سه متی چه پیش دا هه لپه ریون پی ده لین چه پی

روینه شارویران؟ هه لپه رکی روینه هه لپه رینیکی نرمه ئیو هه لپه رینه زورتر زنان پی هه لده په رن له ئاو هه لپه رینه زور به نرمی حه رکه ت ده کا له ئاو هه لپه رینه دا به ده نی ئاو که سه که هه لده په ری زور به جوانی ده جولیته وا سیمایکی جوان ده دا به هه لپه رینه که هه لپه رینی روینه شارویران ده توانین به لین که خوئا ماده کردینیکه بو سه رهه لپهرینه کانی هیکه که تونترن بو نمونه کاتیک سه رنج به دی له زماونده کان موسیقی له ئاوال دا به نه رمی ده ست پی ده کات روینه له منته قه کانی دیکی کوردستان هه یه والی به جوریکی دیکه له مریوان لاقی روینه له چوار چیویکم دا یه واله موکریان لا ق به ئشتا خوی نیشان ده دا

     نويسنده: کوسار محی الدینی گروپی روزهه لات بوکان

نکاتی چند در مورد گروه آکادمیک گروپی هه‌ڵپه‌ڕكێی شڵێوه‌

گروه آکادمیک  هه‌ڵپه‌ڕكێ شڵێوه‌ در سال   ۲۴/۳/۱۳۸۴ به همت تنی چند از زحمت کشان خبره امرهه‌ڵپه‌ڕكی بنامهای هاوری خاوری وفردین یار احمدی واشکان عبدالهی تاسیس شد .اولین اجرای رسمی این گروه در شهریور ماه همین سال ودر اختتامیه جشنواره تئاتر با۱۰نفر صورت گرفت وبااجرایی بدون نقس نظر تمامی طرفداران هه‌ڵپه‌ڕكی رادر این شهر به خود جلب کرد واز آن زمان به بعد بود که این  گروه باسبکی نوین به کار خود ادامه داد تمرینات هه‌ڵپه‌ڕكی خود را زیر نظر استادان: هاوری خاوری فردین یاراحمدی و   اشکان عبداهی  ودرکارگردانی وامورات بازیگری زیر نظر کار گردان مشهور تئاتری خود آقای فرزاد حسن میرزائی (که سابقه چندین سال کارگردانی درگروههای فروغ و طاعون را داشته است.)ادامه داد.  وبه دعوت انجمن ادبی بانه این گروه برای ۲ اجراء هفتمین جشنواره داستان نویسان داشت که  دراین امرنیز باظرافت کامل و طراحی بی نقس آن همه حاضرین را در این جشنواره که من جمله آنها : آقای عطا نهایی ( رمان نویس مشهور بانه ای)  آقا ی ابو تراب خسروی(یکی از بهترین داستان نویسان ایران) میترا الیاتی(یکی از بهترین داوران این جشنواره وداستان نویس ماهر)  راوادار به نظر دادن وحرف زدن  در مورداین تئاتر هه‌ڵپه‌ڕكی کرد . وبعدازاین اجراء  بود که این گروه به دعوت خانم چنور سعیدی (مقام دوم  جشنواره داستان ) جهت اجراء در تهران و  برای کردهای مقیم   مرکز  خود را آماده میکند واین گروه در راستای خدمت به امر هه‌ڵپه‌ڕكی یک کلیپ به همکاری (آقای آکو رحیمی (رادسی دی سابق )در دست اجرا دارد وبا بیست ویک نفر   رکورد کلیپ هه لپه رکی را به خود اختساس داد واین گروه هم اکنون بابیش از ۶۰ نفر عضو یکی از فعالترین گروههای این پارچه ازکردستان که به صورت علمی کار میکنند بشمار میرود.